1.0  پوخته‌‌‌
زۆرێک لە کۆمپانیا سەرەکییەکانی وەک گووگڵ، یاهوو، مایکرۆسۆفت و ئەپڵ خزمەتگوزاری ئیمەیڵ بەخۆڕایی پێشکەش دەکەن. کە واتە بەکارهێنەران دەتوانن ئەکاونتێکی ئیمەیڵ دروست بکەن و دەست بکەن بە بەکارهێنانی خزمەتگوزاری ئیمەیل بۆ پەیوەندیکردن. بۆ ئەکاونتە ناپارێزراوەکان، تاکە شتێک کە پێویستە بۆ چوونەژوورەوە بریتییە لە داخڵکردنی وشەی نهێنی (Password). ئەمەش واتە بەکارهێنەران دەبێت پشت بە هەندێک پیتی و ژماره‌‌‌ ببەستن بۆ پاراستنی ئەکاونتی ئیمەیڵەکانیان.

ئەستەمە ئەکاونتێک  له 100% پارێزراو بێت بە تەنها چەند پیتێک، وشەی نهێنیەکان لە ڕاستیدا  خۆیان ئه‌‌‌وه‌‌‌نده‌‌‌ پاریزراو نین وەک ئەوەی ڕەنگە بیری لێبکەیتەوە. بۆ دڵنیابوونه‌‌‌وه‌‌‌  له وشه‌‌‌یه‌‌‌کی نهێنی باش،   لانیکەم ١٥ پیتی هەڕەمەکی جیاواز تێکەڵ بە پیت و ژمارە و پیتی تایبەتی وەک hastag و  ئالول  لە وشەی نهێنیدا هەبێت. بەبێ گوێدانە ئەوەی بۆ  وشه‌‌‌ی نهێنی  چی بەکاردێت، چەند پیت و ناوی سەیر دادەهێنین بۆ پاراستنی ئەکاونتی ئۆنلاین.

دەبێت ئەوە قبوڵ بکەین کە وشه‌‌‌ی نهێنی بەتەنها باشترین ڕێگە نییە بۆ پاراستنی بەکارهێنەرانی تۆڕه‌‌‌کۆمه‌‌‌ڵایه‌‌‌تیه‌‌‌کان.
هاکەرێک دەتوانێت ئەسپی ترۆجانت بۆ بنێرێت، دەتوانێت لە شێوەی وێنەیەکی جوان بێت بە قەبارەی نزیکەی ١٠٠ کیلۆبایت، بە تەواوی لەلایەن دژەڤایرۆسەوە دەستنیشان ناکرێت (بە تەواوی دەستنیشان ناکرێت)، کاتێک کلیک لەسەر وێنە جوانەکە دەکەیت، ترۆجانەکە لەسەر کۆمپیوتەرەکەت دادەنرێت. هاکەرەکە ئیمەیڵە تایبەتەکانت دەخوێنێتەوە، دەچێتە ناو ئەکاونتی spotifyە  و گوێ لە مۆسیقاکانت دەگرێت،  واته‌‌‌ له‌‌‌گه‌‌‌ڵ تۆ گوێ له مۆسیقا ده‌‌‌گرێ، له‌‌‌گه‌‌‌ل تۆ چاو هه‌‌‌ژماری بانکی خۆت ده‌‌‌کات.   هەموو ئەمانە بەبێ ئەوەی تۆ هەستت پێ بکەیت. هاکەرەکە بە تەواوی ئەم کارە دەکات بەبێ ئەوەی هیچ شوێنەوارێک لە دوای خۆی بەجێبهێڵێت، هاکەرەکە دەتوانێت لە کیشوەرێکی، قاڕه‌‌‌یه‌‌‌کی تەواو جیاوازدا بێت، لە دیوەکەی تری جیهان بێت. 
تەکنەلۆژیا بەرەو پێشەوە دەڕوات و پەرەسەندنی ئەمڕۆی AI (زیرەکی دەستکرد) تەنها و به‌‌‌س بۆ کۆنترۆڵکردنی ئۆتۆمبێلە زیره‌‌‌کان به‌‌‌کارناهێندرێ،   ئەمڕۆ AI بەکاردێت بۆ ئەوەی بە زیرەکی وشەی نهێنیەکانت پێشبینی بکات.

1.1 ئامانج
مەبەست لەم ڕاپۆرتەی خوارەوە ئەوەیە کە  خوێنه‌‌‌ر له ڕێگا جیاوازه‌‌‌کانی خۆپاراستن شاره‌‌‌زایی په‌‌‌یدابکات. لە ڕێگەی بەکارهێنانی بەرنامەی پشتڕاستکردنەوەی دوو هەنگاو کە گووگڵ و مایکرۆسۆفت پەرەیان پێداوە، ئێمه‌‌‌ ده‌‌‌توانین ئاستی خۆپاراستن له کاتی به‌‌‌کارهێنانی تۆڕه‌‌‌ کۆمه‌‌‌ڵایه‌‌‌تیه‌‌‌کان زۆر به‌‌‌رزبکه‌‌‌ینه‌‌‌وه‌‌‌ و به شێوازێکی که بتوانین هه‌‌‌ست به‌‌‌ ئه‌‌‌منیه‌‌‌تی زۆر بکه‌‌‌ین.

1.2 پرسیار، سه‌‌‌رنجه‌‌‌کان
پشتڕاستکردنەوەی دوو هەنگاو (2 steps Verification) چییە?
پشتڕاستکردنەوەی دوو هەنگاوی چۆن کاردەکات?
پڕۆگرامی (authenticator) و گووگڵ و  مایکرۆسۆفت چین?

2.1 پکورته‌‌‌یه‌‌‌ک ده‌‌‌رباره‌‌‌ی  پشتڕاستکردنەوەی دوو هەنگاو.
ئەگەری زیادکردنی ئاسایش هەیە بە تەکنەلۆژیایەک کە پێی دەوترێت دوو هەنگاوی پشتڕاستکردنەوە، واتە بەکارهێنەران بۆ نموونە, وشەی نهێنی بەکارهێنەران وەردەگرن و لە هەمان کاتدا ئامێرێکی دیکە بەکاردەهێنن بۆ پشتڕاستکردنەوەی چوونەژوورەوە. ئەوە زۆر باشە، چونکە هه‌‌‌ژماره‌‌‌کانمان پارێزراو ده‌‌‌بن لە ئاستێکی به‌‌‌رزدا. بانکەکانی جهیان ساڵانێکی زۆرە ئەم ڕێگایەیان بەکارهێناوە بۆ چوونەژوورەوەی هەژماری بانکی. کڕیاران بە شێوەیەکی ئاسایی  ناسنامەی بانکی مۆبایلیان هەیە بۆ ئەوەی بتوانن بچنە ناو ئەکاونتەکانیانەوە. بۆ ئەوەی بچیتە ژوورەوە، پێویستە دەست ده‌‌‌کات بە ڕەقەکاڵا، ده‌‌‌زگا ئێلێکتڕۆنیه‌‌‌کانت له به‌‌‌رده‌‌‌ستدا بێت. 
پشتڕاستکردنەوەی دوو هەنگاوی، بەم شێوەیە کورتکراوەتەوە (2FA)،   (Two Factor Authentication) شێوازێکی پشتڕاستکردنەوەیە کە پێویستە بەکارهێنەران خۆیان لە ئاستێکی بەرزتردا بناسێنن بۆ ئەوەی دەستیان بە ئەکاونتە پارێزراوەکان بگات. پشتڕاستکردنەوەی دوو هەنگاو، واتە
رێک دوو هەنگاو بۆ ناساندنی خۆت. هەروەها پشتڕاستکردنەوەی فرە هەنگاو (MFA)،   (Multi-factor authentication) ئه‌‌‌ویش هه‌‌‌یه‌‌‌ هه‌‌‌نگاوی زۆر بۆ خۆ ناساندن.  . هەنگاوی یەکەم ئەو وشەی نهێنییە کە بەکارهێنەر دەیخاتە ده‌‌‌ینووسێ، هەنگاوی دووەم دەتوانێت ئەوە بێت، بۆ نموونە بەکارهێنەر کورتەنامەیەک وەردەگرێت کە بۆ مۆبایلەکە دەنێردرێت، بەکارهێنەر دەتوانێت کورتەنامەکە بخوێنێتەوە و چوونەژوورەوەی پشتڕاست بکاتەوە. بۆ sms دەبێت سیم کارتەکە لەسەر ئامێرێک بێت، بە شێوەیەکی ئاسایی لە ئامێرە مۆبایلەکاندا دەبینرێت بۆ ئەوەی بتوانێت  خۆناساند  پشتڕاستبکرێته‌‌‌وه‌‌‌. ئەمە زۆر باشە، چونکە پێویست ناکات چیتر پشت بە وشەی نهێنی ببەستین. ئامێرێکی تر کە کورتەنامەکە وەردەگرێت پێویستە بۆ پشتڕاستکردنەوەی چوونەژوورەوە.
بە دڵنیاییەوە هەندێک هەن کە پێیان وایە،  کۆمەڵێک هەنگاوی ناپێویست زۆر ناخۆشه‌‌‌ و تاقه‌‌‌تی زۆری ده‌‌‌وێ. 

2.2 Google Authenticator   کورته‌‌‌یه‌‌‌ک

Google Authenticator، بەرنامەیەکە کە دەتوانرێت لەسەر ئامێرە جیاوازەکان دابنرێت، هەروەها بۆ ئامێرەکانی IOS بەردەستە. دەبێت بەرنامەکە ڕێکبخرێت بۆ ئەوەی وشه‌‌‌ینهێنی یەکجارەکی دروست بکات بۆ پشتڕاستکردنەوەی چوونەژوورەوە. کاتێک بەرنامەکە دەکرێتەوە هەر ٣Ù  چرکە جارێک کۆدێکی یەکجاری دروست دەکرێت و کۆدەکە تەنها جارێک بەکاردەهێنرێت، پێویستە بەکارهێنەر ئامادەبێت لە ماوەی ٣Ù  چرکەدا کۆدی پشتڕاستکردنەوەکە داخڵ بکات، بە پێچەوانەوە کۆدەکە بەسەر دەچێت و کۆدێکی نوێ دروست دەبێت.

زۆرێک لە کۆمپانیاکان دەستیان کردووە بە بەکارهێنانی خزمەتگوزارییەکانی گووگڵ بۆ ناسینەوە، ئەمەش لەبەرئەوەی دەبێتە ئاسایشێکی زیادە، لەگەڵ چارەسەرێکی هەرزان، کڕیارەکان تەنها پێویستیان بە دابەزاندنی ئه‌‌‌پلیکه‌‌‌یشنی  Google Authenticator هەیە. بە بەراورد لەگەڵ ئەو بانکانەی ده‌‌‌زگای گرانبه‌‌‌هایان به‌‌‌کاردێنن.

هەندێک زیانی هەیە لە بەکارهێنانی Google Authenticator، یەکێک لە زیانەکانی ئەوەیە کە مەترسی هەیە بەکارهێنەر ئامێرەکە لەدەست بدات.
زۆرێک لە بەکارهێنەرانی بەتەمەن پێیان وایە کە ٣Ù  چرکە زۆر خێرا ده‌‌‌ڕوات، دەتوانرێت وەک زیانێک سەیر بکرێت، بەڵام هەر بیرۆکەی ئەوەی کۆدەکە بۆ ماوەی ٣Ù  چرکە کارا بێت، ئەمە باشە بۆ ئاسایش و ئەو کۆدانەی کە دروست دەکرێن کۆدی یەکجارەکی. ئەمەش وا دەکات هاکەرەکان قورستر پێشبینی بکەن، ئه‌‌‌وه‌‌‌ خۆی شتێکی باشه‌‌‌.  یەکێکی تر لە زیانەکانی بەرنامەکە ئەوەیە کە تەنها لە چەند پلاتفۆرمێکدا کارده‌‌‌کات.

2.3 Microsoft Authenticator پێشەکییەکی کورت
پرۆگرامی Microsoft authenticator زۆر هاوشێوەی google authenticator کاردەکات. هەروەها بەرنامەیەکی زۆر باشە کە بۆ پشتڕاستکردنەوەی دوو هەنگاو بەکاردێت. کێبڕکێی نێوان مایکرۆسۆفت و گووگڵ هەمیشە زۆر باش بووە. Google authenticator لەمێژە چاوەڕوانکراوە، کاتێک سەرکەوتوو بۆ گووگڵ، مایکرۆسۆفت هەمان کاری کردووە و Authenticatorی تایبەتی خۆی دروستکردووە وەک بەدیلێک بۆ Google Authenticator.

رۆگرامی Microsoft authenticator بۆ بەرهەمەکانی تایبەتی مایکرۆسۆفت و بۆ ئەندرۆید و ئای ئۆ ئێس بەردەستە. ئەمەش واتە Microsoft authenticator هێنده‌‌‌ی google authenticator بەناوبانگە، بەتایبەتی لەبەر ئەوەی بەرنامەکە بۆ چەند پلاتفۆرمێک بەردەستە. زۆرێک لەو بەکارهێنەرانەی کە بەرنامەکەیان بەکارهێناوە پێداچوونەوەیەکی زۆر باشیان لەسەر نووسیوە.
بەکارهێنەران بژاردەی چوونە ژوورەوەیان هەیە تەنها بە کۆدی یەکجارەکی، بۆ چوونە ژوورەوە بەبێ وشەی نهێنی. ئەمەش واتە ئەو کەسانەی کە نایانەوێت وشەی نهێنی بەکاربهێنن دەتوانن وشەی نهێنی بەجێبهێڵن و تەنها ئەو ژمارانە دابنێن کە Microsoft Authenticator دروستی دەکات. بەڵام ئەم شێوازەی چوونەژوورەوە زۆر باو نییه، پێشنیاز ناکه‌‌‌ین ئه‌‌‌و کاره‌‌‌بکرێ.

3 شیکردنەوە و گفتوگۆ
بەکارهێنەر دڵخۆش دەبیت کە بەرنامەی نوێی باش دروست دەکرێت کە دەتوانرێت بۆ ئاسایش و خۆپاراستن بەکاربهێنرێت. بۆ ئێستایی مایکرۆسۆفت و گووگڵدا گرنگە کڕیارەکانیان هەست بە ئه‌‌‌منیه‌‌‌تی زۆر  بکەن بۆیه خزمەتگوزاری جیاواز پێشکەش بە کڕیاران ده‌‌‌که‌‌‌ن،  کە بەڕاستی دەتوانرێت متمانەیان پێ بکرێت. ئەمڕۆ بازاڕای باشی ئەپ، ئه‌‌‌پلیکه‌‌‌یشن هەیە،  کە دەتوانرێت بەکاربهێنرێت بۆ زیادکردنی ئاسایشی بەکارهێنەران، بۆ پاراستنی ئەکاونتی ئیمەیڵەکانیان، ئه‌‌‌کاونته‌‌‌کان.

تەواو ڕاستە کە بەکارهێنەران بەرپرسیارن لەوەی هەمیشە وشەی نهێنی بەهێزی پارێزراویان هەبێت بۆ پاراستنی ئەکاونتەکانیان. بەڵام تەنانەت وشەی نهێنی باشیش بەس نییە بۆ ئەوەی لە  جیهانی جه‌‌‌نگه‌‌‌ڵستانی دیجیتاڵی پارێزراوبیت. ئەمەش واتە بەکارهێنەران دەتوانن ئاسایش لە پێشینە دابنێن و ئەو کۆمپانیایە هەڵبژێرن کە دەستپێشخەری دەکات و لە زۆر ڕووەوە هەوڵدەدات بەشداری بکات لە ئاسایشی بەکارهێنەران بە شێوەی ئۆنلاین. دەتوانین دڵخۆش بین که  گەشەسەندنی تەکنەلۆژیا بەرەو پێشەوە دەڕوات، بەڵام هەروەها گرنگە گەشەسەندنی تەکنەلۆژیا بەشداربێت لە باشترکردنی ئه‌‌‌منیه‌‌‌تی، ئاسایشی به‌‌‌کارهێنه‌‌‌ران. 
من کێبڕکێی  نێوان کۆمپانیا گه‌‌‌وره‌‌‌، سەرەکییەکانی وەک مایکرۆسۆفت و ئەپڵ و گووگڵ بە شتێکی ئەرێنی دەبینم، ئەمەش وەک دیدێکی گەشبینانە بۆ داهاتووی ئاسایشی به‌‌‌کارهێنه‌‌‌ران.